Бэсыйын 24 күнүгэр, Дьокуускайкуоратдьаһалтатын, Уопсастыбаннайпалаататынуонна “Ситим” медиа-бөлөхтэрээһиннэринэн, “2017 с. Туймаадаыһыаҕар” “саамайэлбэхсахалыытаҥастаахкиһи” диэнноминацияҕа “Туймаадаутума” Гиннессрекордаолохтонно. Оннобарыта 16 620 киһикытынна.
Санаттахха, Улуу Туймаада ыһыаҕын кэмигэр 2011 с. “Саамай элбэх киһилээх хомус ансаамбыла” бастакы Гиннесс рекорда олохтоммута, онно 1344 хомусчут кыттыбыта. Онтон 2012 с. – “Саамай элбэх кыттааччылаах оһуокай” (15 293 киһи), 2014 с. “Саамай элбэх киһилээх Кымыс иһиитин сиэрэ-туома” (11 136) ситиһиллибитэ.
Бу тэрээһиннэр бары дириҥ силистээхтэрин-мутуктаахтарын, норуоппут духуобунай күүһүгэр тирэх, тулааһын буолар суолталаахтарын, бука, ким да саарбахтаабата буолуо.
Рекорд олохтонуута
Күнүс 14 чаастан Үс Хатыҥҥа Кымыс киинигэр сахалыы таҥастаах дьон тоҕуоруһан бардылар. Түһүлгэҕэ киирэр дьону 7 киирэр аанынан ааҕар дьон (кликердэр) уонна “бу киһи, чахчы, сахалыы таҥастаах” диэн бигэргэтэр сахалыы таҥас эспиэрдэрэ, культурологтар көрүстүлэр. Дьон үксэ дьиэ кэргэнинэн, оҕолоох-уруулаах кэлбит. Ити курдук Кымыс киинин олорор сирдэрэ сыыйа-баайа туолан барда. Мустубут дьон ортотугар сахалыы таҥастаах араас омук дьоно, сүрүннээн нууччалар, элбэхтэрэ сөхтөрдө. Бэл, сахалыы таҥастаах кытайдар, Кавказ омуктара кытта бааллар эбит.
Лоп курдук, 14 ч. 55 м. киирэр ааннар сабылыннылар. Даҕатан эттэххэ, хойутаан кэлбит дьону киллэрбэтилэр. Син ол тэҥэ, киирбит дьон төттөрү тахсаллара, миэстэлэригэр олорбокко төттөрү-таары хааман аалыҥнаһа сылдьаллара эмиэ кыккыраччы бобуллар. Гиннесс быраабылата кытаанах.
Рекорд боротокуолун толоруу, ааҕыы кэмигэр, мустубут дьон сахалыы алгыһы иһиттилэр, сахалыы таҥас муодатын көрдүлэр...
Ахсааны ааҕыы балай эмэ бириэмэни ылар эбит. Сөп даҕаны, дьону киирэллэригэр аахпыттарын таһынан, олорбуттарын кэннэ өссө эбии волонтердар ааҕаллар. Ол ахсаан барыта сөп түбэһиэхтээх. Чаас аҥаара холобурдаах кэтэһэн олоруу буолла.
Дьэ ол кэннэ Лондонтан кэлэ сылдьар Гиннесс рекордун судьуйата Правин Пател түмүгү иһитиннэрдэ:
“Мин бу уонунан тыһыынча ахсааннаах сахалыы таҥныбыт дьон иннигэр турарбыттан дьоллоохпун. Бу – фантастика! Олус үчүгэй! Бу – рекорд саҥа көрүҥэ. Эһиги барыгыт иннигэр туран рекорд олохтоммутун, манна 16 620 киһи баарын биллэрэбин!”
Судьуйа быһаарыытын мустубут дьон “Уруй! Айхал!” хаһыынан эҕэрдэлии көрүстүлэр.
Түмүктүүр боротокуолга бар дьоҥҥо дьоҕурдарынан-талааннарынан киэҥник биллэр, ытыктанар Наталья Михалева-Сайа уонна Василий Винокуров-Кыталый Баһылай “рекорд чахчы олохтонно, бигэргэтэбит”!” диэн илии баттаатылар.
(Санаттахха, киирэр дьону ааҕыыга, олорор дьону сааһылааһыҥҥа уо.д.а. “Кыым” хаһыат”, “Ситим” бөлөх үлэһиттэрэ толору састаабынан кытыннылар).
Гиннесс судьуйата Пател Правин Саха сиригэр иккис сырыыта. Кини манна 2014 с. “Саамай элбэх киһилээх Кымыс иһиитин сиэригэр-туомугар” кэлэ сылдьыбыта. Пател Гиннесс ирдэбилин хас биирдии пуунугар, туочукатыгар тиийэ толорулларын эрэйэр, олус тыйыс уонна көнө сүрүннээх киһи эбит. Бу биһиэхэ кэлиэн аҕай иннигэр, нэдиэлэ анараа өттүгэр, биир дойдуга ыҥырыгынан бара сылдьан баран, бириинсиптэһэн, рекордарын бигэргэппэккэ төннүбүт, “усулуобуйаны кэстилэр” диэн.
Холобура диэн эттэххэ, кини биһиги рекорпутун эмиэ “бу дьон сахалыы таҥастара ситэтэ суох”, “түһүлгэҕэ киирбит дьон хаамса сылдьаллар”, “ааҕааччылар үлэлэригэр көтүмэхтик сыһыаннаһаллар”, “14 ч. 55 м. кэнниттэн дьону эбии киллэрдилэр” уо.д.а. диэн ылыныа суоҕун эмиэ сөп этэ. Усулуобуйа быһыытынан, оччоҕо мустубут дьон бары төттөрү тахсан баран, иккистээн киирэргэ күһэллиэх этибит. Уонунан тыһыынча киһи, ол иһигэр кырдьаҕастар, итиччэ куйааска киирэ-киирэ тахсаллара, саҥаттан орҕостоллоро муҥа-таҥа элбэх буоллаҕа. Дьон төһө эрэ бырыһыана кыйаханан баран хаалыан да сөп этэ. Таҥара көмөтүнэн, хата, оннук буолбата.
Пател Правин дьон киирэр кэмигэр ааннары барытын кэрийэ сылдьан ааҕыы хайдах барарын хонтуруолласта, дьон таҥаһын-сабын көрдө-иһиттэ, ол быыһыгар, ааҕааччы “кликердэри” эксээмэннээн ыйыталаста. Быһата, тигинэччи сүүрэ-көтө сырытта.
Рекорд олохтоммута официальнайдык биллэриллибитин кэннэ, хас эмэ тыһыынча киһи Кымыс түһүлгэтин ортотугар киирэн хас да хос иилээх Өрөгөй оһуокайын төлө тартылар.
Дьокуускай куорат баһылыга, бу рекорд сүрүн көҕүлээччитэ Айсен Николаев:
– “Саха омугун төрүт үгэһин, култууратын үйэтитиигэ улахан суолталааҕын быһыытынан, национальнай таҥаһы сайыннарар хайаан да наада. Сылын аайы ыһыахха сахалыы таҥастаах дьон элбээн иһэрэ үөрдэр. Бу рекорд биһиги түмсүүбүтүн, төрүт үгэспитин өрө тутарбытын көрдөрөр, духуобунай култуурабытыгар саҥа сүүрээни киллэрэр соруктаах тэрийдибит. Бу үтүө соругу сахалар эрэ буолбакка, манна олохтоох атын омуктар эмиэ өйөөбүттэрин бэлиэтиэххэ сөп.
Төрөөбүт норуоппунан киэн туттабын. Саха таҥаһа аар-саарга аатыра туруохтун!
Тус бэйэм рекорд олохтоноругар саарбахтаабат этим!”
Рекорду тэрийсибит “Ситим” медиа-бөлөх генеральнай дириэктэрэ, Дьокуускай куорат Уопсастыбаннай палаататын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Мария Христофорова бу тэрээһин ис хоһоонун маннык быһаарар:
– Рекорд “Туймаада утума” диэн ааттанар. Бу билигин аан дойду уратытын барытын суурайар, биир сирэйдиир-харахтыыр глобализация бара турар кэмигэр, хас биирдии омук төһө кыалларынан бэйэтин уратытын, духуобунай тирэҕин тутан хааларга, бэйэтин төрүт утумун салгыырга дьулуһар. Норуот чөл туруга, сарсыҥҥы күҥҥэ эрэлэ аҥаардас кини экэнэмиичэскэй кыаҕыттан эрэ тутулуктаах буолбатах.
Бу маннык рекортар норуот бэйэтин төрүт духуобунай нэһилиэстибэтигэр, сиэригэр-туомугар, үгэстэригэр болҕомтону тардалларын тэҥэ, бу бүгүҥҥү күн арҕаһыттан өссө төгүл эргиллэн уруккуну-хойуккуну ырыҥалыырбытыгар кыаҕы биэрэллэр. Хас биирдии маннык ис хоһоонноох рекорд норуоппут түмсэр, сомоҕолоһор дьоҕурун, кыаҕын тургутан, холоон көрүү, култуурунай олохпутугар улахан бэлиэ түгэн буолара саарбахтаммат. Саха төрүт таҥаһа – норуоппут духуобунай күүһүн-кыаҕын көстүүтэ.
Былыр саха дьахталлара биир таҥаһы сылы сыллаан, уруккуттан олоҕурбут сиэри-туому, үгэһи барытын тутуһан тигэллэрэ. Онон саха таҥаһыгар, Устуоруйаны, Айылҕаны уонна Киһини барытын ситимниир норуоппут муудараһын, устуоруйа нэһилиэстибэтин курдук санаан, бочумнаахтык сыһыаннаһыахтаахпыт.
Биһиги курдук тыйыс тымныылаах, ураты куйаастаах дойдуга таҥас суолтата ураты улахан. Саха дьахталлара ыраах тыаҕа, тымныыга-чысхааҥҥа сылдьар булчут-балыксыт, сылгыһыт-табаһыт аҕаларыгар-уолаттарыгар, кэргэннэригэр, убайдарыгар-бырааттарыгар сылаас, сымнаҕас, ичигэс, тупсаҕай дьүһүннээх таҥаһы тигэллэрэ. Оннук үтүө таҥастаах буолан биһиги төрүттэрбит бачча киэҥ Саха сирин баһылаабыттара.
Бу бүгүҥҥү саха таҥаһын рекорда – биһиги мындыр өбүгэлэрбитигэр, уус эһэлэрбитигэр, иис эбэлэрбитигэр сүгүрүйүүбүт бэлиэтэ.
Пател Правин “Кыым” хаһыакка анаан маннык кэпсээтэ:
– “Быйыл саас ыам ыйыгар Румынияҕа 9643 киһи румынныы национальнай таҥастаах биир сиргэ мустан, эбиитин румынныы үҥкүүлээн, икки Гиннесс рекордун олохтообуттара.
Гиннесс рекордун оҥоруу ирдэбилэ сылын аайы уустугуран иһэр. Олус элбэх сайаапка киирэр да, Гиннесс хамыыһыйата олору үгүстэрин батан кэбиһэр. “Солуута суох, дириҥ ис хоһооно суох” эҥин диэн. Сорох ардыгар судьуйалар тиийэн баран, рекорду бигэргэппэккэ төннөллөр.
Холобур, Саха сириттэн сайаапка киирбитигэр сахалыы таҥас туох уратылааҕын билбэт буолан, биһиги киирэр ааҥҥа таҥас “сахалыы” буоларын-буолбатын быһаарар, анал үөрэхтээх эспиэрдэр баар буолалларын туруорсубуппут.
Рекорду оҥоруу кэмигэр, тигинэччи үлэлии сырыттахпына, бииргэ хаартыскаҕа түсүһэ сатыыр дьон кыратык мэһэйдээбиттэрэ. Дьиҥинэн, ити кэмҥэ биһигини ким да аралдьытыа суохтаах. Оттон, уопсайынан, үлэбитин толорон баран биһиги хаартыскаҕа элбэхтик түһэрбит биһирэнэр эрэ.
Бачча элбэх национальнай таҥастаах киһи мустубутун урут көрө илигим. Наһаа үчүгэй. Билигин Лондоҥҥа баар Гиннесс тутаах офиһыгар сыһыарыллыбыт 5-6 судьуйа үлэлиибит. Ону таһынан, аҕыйах сылтан бэттэх Израильга, АХШка, Японияҕа, Германияҕа, Кытайга, Индияҕа бэйэбит салааларбытын арыйдыбыт. Онно эмиэ туспа судьуйалар талыллан үлэлииллэр.
Бэйэм туспунан билиһиннэрдэххэ, мин төрөппүттэрим Индияттан төрүттээхтэр. Оҕо сааһым Африкаҕа ааспыта, кэлин Лондоҥҥа олоробун.
Серафим Ильин, биэнсийэлээх:
– Дьиҥэр, эмээхсиним миигин кытта кэлбитэ ээ... Ити, куйааһы тулуйбакка эрдэ барда. Мин хоройон баран олоробун. Гиннескэ кыттар баҕа баһаам (күлэр). Урут Кымыс иһиитин рекордугар кыттыбыппын туоһулуур бэлиэлээхпин. Онтубун бу иилинэ сылдьабын. Хата, сахалыы таҥаспын билэр дьонум тигэн биэрэн абыраатылар. Ыһыахтыы кэлбит дьон Гиннескэ эрэ диэн буолбакка, бэйэлэрин ис сүрэхтэриттэн сахалыы таҥнан-симэнэн, оҥостон кэлбит буолуохтаахтар. Ыччат, оҕо-уруу сахалыы таҥнан сылдьарын көрөр үчүгэй даҕаны! Холобур, сэбиэскэй кэмҥэ ыһыахха кырдьаҕастар эрэ сахалыы таҥнар буолаллара. Санаан көрүҥ, бары билигин илдьирийбит джинсынан суксуруһа сылдьарбыт буоллар төһө бэрт буолуо этэй?
Альбина Адамова, Рива Иванова, Марина Иванова:
– Биһиги – куораттарбыт. Сыл ахсын дьүөгэлэр мустаммыт бииргэ ыһыахтыыр үгэстээхпит. Быйыл сахалыы таҥас-сап рекордугар анаан таҥас тиктэрбиппит. Тэрээһиҥҥэ кытынныбыт, астынныбыт, долгуйдубут. Ыһыахха дьон улахан болҕомто уурар буолбут. Ол наһаа үөрүүлээх. Саха таҥаһа үрдүк таһымҥа тахсыытыгар туоһу буолбуппутуттан киэн туттабыт.
Галя, Саша, Айхал Семеновтар, Уссурийскайтан кэлэ сылдьар эдэр дьиэ кэргэн:
– Биһиги дьиэ кэргэн 5 ыйдаах оҕобутун сахалыы сайбаччы таҥыннаран Гиннескэ кытта кэллибит. Бэйэбит Уссурийскайга олоробут. Сахабыт сирин наһаа ахтабыт. Сайын ахсын уоппускабытыгар кэлэн ыһыахха сылдьан ыраастанабыт, алгыс, күүс-сэниэ ылабыт. Урут Кымыс рекордугар кыттыбыппыт.
Николай Иванов, куорат олохтооҕо:
– Үрүҥ Тунах ыһыах күнэ үүммүтүнэн барыгытыгар эҕэрдэ! Кэргэммин кытта оҕолорбут сахалыы таҥаһы кэтэллэрин, төрүт таҥастарын-саптарын билэллэрин ситиһэ сатыыбыт. Гиннесс рекордугар диэн сахалыы оһуордаах-бичиктээх суумка тиктэрдим. Ону кэтэ сылдьабын, көрүҥ – бу баар. Кэргэммэр эмиэ сахалыы суумка бэлэхтээбитим. Бу 8-с кылааска үөрэнэр кыыспыныын Айыыналыын сылдьабыт. Куйаас бөҕө күн туран биэрдэ. Сыл ахсын ыһыаҕы көтүппэккэ сылдьар буоламмын “урукку сыллардааҕар, дьон таҥаһа-саба өссө тупсубут, төрүт таҥаска болҕомто ууруллар буолбут” диэн түмүккэ кэллим. Сахалар төрүт култуурабытынан, таҥаспытынан-саппытынан Аан дойду таһымыгар тахсыахтаахпыт, баарбытын биллэриэхтээхпит.
Даниловтар дьиэ кэргэннэрэ:
– Кэбээйиттэн төрүттээх Дьокуускай олохтоохторобут. 2013 сылтан ыла ыһыахха наар сахалыы таҥнан кэлэбит. Онтубутун сырыы аайы уларытан, тупсаран биэрэн иһэбит. Икки оҕобут эмиэ бу, көрөргүт курдук, сахалыы таҥастаахтар. Иванова Оксана, Бүлүү улууһуттан ыалдьыт:
– “Туймаада” ыһыаҕар Бүлүү улууһуттан дьиэ кэргэммитин кытары анаан-минээн кэлбиппит. Урукку сылларга куорат ыһыаҕар сылдьа иликпин. Чахчы, олус тэрээһиннээх бырааһынньык ыытыллар эбит дии! Киһи бөҕөтө. Быйыл Гиннесс рекордунан сибээстээн, сахалыы таҥнан-симэнэн, эрдэттэн оҥостон, үөрэн-көтөн кэллибит. Бэйэм иистэнэр буоламмын, сахалыы таҥаска-сапка болҕомто сүрдээҕин уурабын. Ыһыахха ыҥырыы тэлэбиисэринэн, хаһыатынан үчүгэйдик ыытыллан, дьон кэлиитэ туох да олус дии! Сүрдээх үчүгэй ыһыах буола турар.
Геннадий Петров, биэнсийэлээх:
– Сэрии тулаайаҕабын, 1935 с. төрүөхпүн. Гиннесс рекордун күүтэ олоробун. Дьон, эчи, маанылара, кырасыабайдара. Көрүөххэ эриэккэс! Бу курдук былыргы үтүө үгэспитин умнубакка, илдьэ сылдьарбыт үөрүүлээх. Саха ыччата төрүт култуураны умнубакка, үйэлэртэн үйэлэргэ илдьэ сылдьарыгар, култууратынан, таҥаһынан-сабынан бастыҥ буоларыгар эрэллээхпин.
Ньургуйаана Унарова, Любовь Залина:
– Биһиги – абыйдарбыт. Урут ыһыахха оччо-бачча сылдьааччыбыт да суох. Ол эрээри, “саха дьахтара хайаан да халадаайдаах буолуохтаах” диэн бэйэбит тиктэн, бу таҥнан-симэнэн рекорд олохтоһо кэллибит. Антонида уонна Дмитрий Николаевтар:
– Бүлүү уонна Уус Алдан улууһуттан төрүттээхпит. Сахалыы таҥас тиктэр былааннаммыппыт балай эмэ буолла. Бу быйыл анаан-минээн тиктээри оҥосто сылдьыбыппыт, хата, лоп-бааччы Гиннесс рекорда буолан биэрдэ. Дьиҥинэн, рекорда да суох тиктиэхтээх этибит. Саха киһитэ сахалыы таҥастаах буолуохтаах. Бу оҕолорбутун Тималаах Виталинаны илдьэ сылдьабыт.
Бачча улахан иэннээх түһүлгэ иһэ барыта уонунан тыһыынча сахалыы таҥастаах дьонунан туолбута – эриэккэс. Киһи көрөн үөрэр. Бу барыта норуоппут түмсүүтүн, күүһүн-кыаҕын туоһута.
Тэрээһин олоххо киирэригэр төһүү көмө буолбут успуонсардарбытын ааттаан, махтанан ааһарбыт тоҕоостоох:
"Востокевротехника" ХЭУо (генеральнай дириэктэр С.С. Иванов), "Эгэлгэ" ювелирнай фирма (генеральнай дириэктэр А.Д. Оноева), “Евролайн” тутуу матырыйаалларын уонна оборудованиетын маҕаһыына (дириэктэр Н.Е. Отов), “ИП Федотов Р.Е” (дириэктэр Р.Е. Федотов), "Утум+" ГК (генеральнай дириэктэр Г.О. Карамзин), “Виктория” миэбэл солуона (генеральнай дириэктэр В.Ю. Федоров) уонна “ Сахамедстрах” ГСМК АУо (генеральнай дириэктэр Г.Д. Варфоломеева).
